Open Letter: Education about Menstruation Changes Everything

The tug of war was observed at CSW 61th meeting, March 17. One side of the Nepalese coin was explaining that Nepal has historical moment for women where three key leading position are holding by rural women who represented from Eastern and western rural Nepal. More importantly, Nepal gets the membership in CEDAW committee at first time in history. The other side of the coin was saying, yes, it was true, absolutely true, Nepal made history nationally and globally. But, there was nothing for the sake of rural girls and women, they just show case or politically compromised positions because their voice never represented. The reason behind the women leaders in key positions is for using and addressing the specific needs, interests, insights, experiences and priorities of girls and women because men never have such experiences. There were many examples to show where the key positioned women leaders remained silence or even discouraged e.g. a 15 years adolescent girl and 21 years mother found dead in cowshed, Achham in November 2016. This is the background of tug of war whether the advocates accountable towards donors or community. Those, who believed and practiced downward accountability, they keep speaking across globe no matter whether they blamed by their Nepalese folks. 

Letter to Political leaders on #MHM

स्थानिय तहका नेतृत्वलाई चिठी

 

पश्चिम नेपालका सम्पूर्ण नगर र गाउपालिकका जितेका र जित्दै गरेकाहरुमा

नमस्कार, बधाई तथा शुभकामना !

तपाईंहरु चुनाबी मैदानमा दौडिरहदा म पनि तिनै मैदानमा तर तपाईंहरुले बिर्सेंको बिषयको खोजकालागि असिन पसिन थिए। हुन त मैले उठान गर्न खोजेको बिषय तपाईंको राजनीतिक यात्राा वा तपाईंकोपाटिको यात्रा भन्दा पुरानो  हो । जतीखेर यो ब्रमान्डमा महिला र पुरुषको सृस्‍टि भयो त्यतिखेरबाट नैसृस्‍टि वा समाजलाई बचाइ राख्न प्रकृतिले महिलहरुलाई मात्र प्रदान गरेको बरदान हो यो। तरदुर्भाग्य नै मान्नुपर्छ यसले न राजनीति, न समाज सेबा न मानबअधिकार कतै पनि ठाउँ पाएन र अहिले सगरमाथा पनि लाजले झुकेको छ भने गौतम बुद्धको ज्ञान अधुरो बनेको छ अनि सिता र भिर्कुटिहरुआज पनि अपमानित छन विश्वभरी नै। 

सन २०१४ शुरुतिरको कुरा हो बैंकक एअरपोर्टमा साथीहरु कुरेर बसेका थिए। एउटा दुब्लो, अग्लो, कालो बेव्यक्तिले मैले म नेपालबाट आएको भन्नै नपाउदै बोल्यो -म तिमीले दु:ख नमान्ने भए  एउटा कुरासोध्न चाहन्छु, के त राजी छस् ? राजी नहुनु पर्ने कुरै केही थिएन जस्तो लाग्यो, बडो गौरबका साथ हुन्छको सहमति मात्र दिईन, सोझै जबाफ पनि दिए।ए तिमीले मेरो देशमा संबिधान बनेको छैन भनेकोहोला, हामी यही बस्दाबस्दै मेरो देशले संबिधान प्राप्त गर्नेछ, नेताहरु बार्ता गरिरहेका छन, अब धेरबेर छैन । मेरो देशको चिन्ता गरेकोमा धन्यवाद , म अलिक मुस्कुरएको र अनुग्रहित भएको मुद्रमाप्रस्तुत भए। उस्ले झन कालो हुँदै, बडो हतार गरेर भन्यो, हैन हैन, मैले राजनीति सोधेको हैन, मलाई संबिधानको प्रगतिको बारेमा न जानकारी छ न इच्छा नै । मैले सोध्न खोजेको कुरा अर्कै हो। म अलिकअलमल अनि  केही डराए  तापनि  भने, कृपया सोधन, त्यस्तो के हो, मलाई केही फरक पर्दैन। उसलेअलि लर्बराएको स्वरमा, मलाई सम्मान गर्दै भन्यो - तिम्रो देशमा त तिमीहरुलाई त महिनाबारी भएकोबेला गाई बस्तुसँग राख्दो रहेछ आज पनि मैले बि बि सि मा हेरेको ?मेरो ठुलो स्वस्वर कता भासियो कता, मेरो छाती यसरी खुम्चियोकी, मैले अनुमान लगाउनै सकिन। जीपमा संगै जान भनेर बसेकाअरु देशका सहभागि पनि थिए मैले केबल भुइ मात्र पछाइ रहे। 

यती मात्रै कहाँ हो र, म अमेरिकामा थिए सन २०१६ को अन्त्यतिर। मलाई एकैचोटि खबर आयोबेलायत र अमेरिकाबाट, फेसबुक, इमैल, सबै तिर एकै खबर। खोलेर हेरे- अछामामा छाउपडी गोठमामृत्‍यु भएका १५ बर्षे छोरी र २१ बर्षे  आमा। मलाई भन्दा पहिले उनीहरुले पाए । मैले पढे , रिस र माया एकै चोटि भेलियेर आयो, छाती फुट्ला, फुट्ला जस्तो भयो। रिस यो मानेमा उठ्यो कि पश्चिम नेपालले महिला नेता  जन्मायो तर ति स्वरुप्मा मात्र भए , ति शायद महिनाबरी भएनन कि ? माया यो मानेमा लाग्यो कि मेरी खाउ खाउ र लाउ लाउ कि छोरी मात्र मरिन, सुत्केरी बच्चा छोडेर  अर्की छोरी पनि गैगैगेई । मैले यहि  चिट्ठी लेख्न बाहेक केही गर्न सकिन। 

अघिल्लो महिना जब पाटिहरुले हान्थाप गरेर घोषणा पत्र जारी गरे मैले बडो उत्सहाका साथ् नेपालीकङ्रेश, ने क प एमाले , माओबादी को घोषणा पत्र पढे  तर एकदम निरश भए। सबै पाटिमा एक से एक महिला छन, विज्ञहरु छन तर यो छाउपडी बार्दा पर्ने अल्पकलिन, दिर्घकालिन समस्याका बारेमा महिलाले पनि केही गरेनन। आधा भन्दा बढी जनसंख्या ससमेट्ने महिलाहरुको जैबिक गुन तर सिङोसमाजकै अपरिहर्य बिषयलाई कसैले पनि सोचेनन।  दिक्क मात्रै लागेन, उनीहरुप्रतिको सम्मानको उचाइ स्वात्तै घट्यो।

हुन त छाउपडी  पश्चिम नेपालमा मात्र छ भन्नु एकदमै  गलत कुरा हो। छाउपडीको  अन्तर निहित सिदान्तलाई हेर्ने हो भने छाउपडीमात्रै बार्ने कुरा हो, गोठमा गएर बस्ने वा घरबाट छुट्टै घरमा बस्ने भएकोले छुछुटिएर वा  गोठ्मा बस्ने अभ्यासलाई मात्र छाउपडी भनेर  बुझिन्छ तर त्यसरी छुटिएर बस्दा केटी तथा महिलाहरुले खान, छुन, हिडडुल  सम्बन्धी बारेका हुन्छन। अहिले सम्म यसरी  बार्ने, भ्रम, मिथ्या कुराहरु ४० भन्दा बढी पत्ता लागिसकेको छ। ठाउँ, शिछा, जात, धर्म, क्षेत्र जहाँ जे भएपनि अधिकाम्स केटी तथा महिलाहरुले सस्किर्तिको, धर्मको जगेर्ना गर्ने भन्दै कम्तिमा पनि ३ वा भन्दा बढी किसिमको बारेको भेटिन्छ । काठमाडौंमा एउटा कोठा लिएर बस्नेले एउटा कुनामा छुछुटिएर  बस्छ, जनजातिले  पूजा त गर्दिन मेरो साथीहरुले बार्छन म पनि बार्छु भन्छ, मुस्लिम होस् वा क्रीक्रिस्चियन , तमाङ होस् वा थारु, मधेश होस् वा लिम्बु सबैले केही न केही बारेकै हुन्छन अमेरिकामा  हुन वा बेलायत, सबैले बार्दा गौरब गर्छन्। यसरी बार्दा  कतिपय  सन्दर्भमा केटी तथा महिलाहरुलाई के घाटा लाग्यो पत्तै छैन जान्ने, सुन्ने, बिज्ञ  भनौदा पुरुषहरुलाई पनि पत्तै छैन। उनीहरु  पनि प्रत्यछ अप्रत्यछ रुपमा बार्नको  लागि सहयोग गरिरहेका  हुन्छन। किनभने उनीहरुले जे सेवा सुबिधा भोग गरिरहेका हुन्छन त्यो छोड्न चाहिरहेका  हुँदैनन। 

पश्चिम नेपाल बिकास नहुनुमा धेरै कारणहरु त छदैछन् तर महिलाहरु माथि हुने विभिन्न खालका विभेद , हिन्सा, एक हो। उनीहरु संजोगले जन्मिन्छन अनि संजोगले मर्छन उनीहरु काम गर्न सक्ने भए, उमेर भईन्जेल सबैको हाइहाइ हुन्छन त्यसपछि पशु वा त्यो भन्दा पनि तल्लो स्तरमा बाँच्न वाध्य छन। यस्तो परिबेशमा अहिले जितेका र जित्दै गरेका प्रमुखहरुले केटी तथा महिलाहरुका सबालमा बिशेषगरी महिनाबारी बार्ने सबालमा काम गरेनन भने उनीहरु असफल हुनेछन जसरी आजसम्मको शान्ती, बिकास, शशक्तिकरन, मानब  अधिकारको लगानी बालुवामा खनाए जस्तो  भयो।

महिनाबारी बार्ने चलनले छोरा र छोरी बिच शक्ती सम्बन्ध मात्र स्थापित गर्दैन यो चाडो विवाह, बलात्कार, हत्या, हिन्सा, विभेद सबै कुराको  जड् हो जुन छोराछोरीले करिब ३-४ बर्ष भएदेखी नै आमा, दिदी, भाउजु, छिमेकिबाट सिक्न थाल्छन अनि विभेदको अभ्यास गर्छन्। शदियौदेखि  हरेकको मन मस्तिस्कमा जकडीएको कुरा उखेलेर फाल्न त्यती सजिलो त छैन तर तपाईंहरु जस्तो राजनीतिक व्यक्तिले नमुनाको रुपमा आफु प्रस्तुत हुने, घर परिवार र सस्थाहरुमा स्थानीय नीतिहरु बनाउने, नमुना व्यक्ति र परिवारलाई सम्मान गर्ने, हरेक तह र छेत्रको बिकासको काममा  शर्तको रुपमा बैज्ञानिक व्याख्या गर्दै अघि सरेमा त्यति महाभारत छैन । फेरी पनि इच्छाशक्ती र प्रतिबदता नै मुख्य कुरो हो। जो मैले तपाईंहरुमा आशा गरेको मात्र हैन देखेको पनि छु । किनभने अहिलेको राजनीति अब पाटी भन्दा पनि माथि उठेर पछाडि परेको लिङ्ग, जात, क्षेत्र, समुदयको पक्षमा काम गर्न सकिएन भने धेरै टाढा जान नसक्ने प्रमाणित भईसकेको छ।

साचो अर्थमा २० बर्षपछी स्थानिय सरकारको प्रतिनिधिको हैसियतमा आइपुग्दा केन्द्रिय सरकारको जस्तो आधा भन्दा बदी जनसंख्या भएको महिलाहरु र उनीहरुको  अधिकारलाई बेवास्था गर्नु हुने छैन भन्ने आशाकासाथ यो पत्र लेखेको छु। पक्का पनि महिलालाई हेपेर, पछाडि पारेर, महिलाहरुलाई धर्म, सस्कारको पगरी भित्र गुमराहमा  राखी राख्ने मन्सायमा तपाईं आफ्नो राजनीतिक यात्राका लागि पनि पटक्कै  हुनुहुन्न भन्ने लागेको छ।

जुन कुनै महिलालाई हेप्नु, उस्को अधिकारको हनन गर्नु, मेरो पनि अधिकारको हनन र अपमान हो तसर्थ मेरा इन्द्रिय तपाइहरुका  कृयाकलापको पछीपछी लागि रहनेछन अब न मैले कुनै सभासमारोहमा महिनाबारी बार्ने बिषयले अपहेलित हुनु पर्ने छैन अनि  मेरा छोरी, दिदीबहिनिहरु पलपल तड्पिनु पर्ने छैन, उनीहरु  पनि भाईदाई  संगै  उतिक्कै रमाउन र प्रगती गर्न सक्ने छन । तपाईंहरुलाई ईतिहासले महिलामैत्री नेत्रित्व भनेर सम्मान गरिरहने छन जसरी दशरथचन्द तपाईं हामी सामु  जिबित छन हामी सबैका लागि । 

तपाईंहरुको कार्यकाल्को शुभकामना सहित् अहिले बिदा लिन्छु |

राधा पौडेल

शुक्रबार, मे २६, २०१७