Speech during the Award Ceremony, Rotary District Office 3292, 15th Conference

Namaste, Salam Alekam and good morning,

All protocols observed.

ü  I would like to extend my sincere thanks and gratitude for this award

Equality

 

cfzfsf] ;dfgtf

Celebration of first menstruation, Menarche

 

सिलौटो र डालोसंग दोस्ती

पौषको दोस्रो साता |

काठमाडौँको मुटु |

सिहं दरबारको पुर्बी गेट |

अरुहरुलाई देख्न त लुगा लगाएकै थिए | खै जाडो उस्तो हो कि मेरो ज्यान | जकेट, टोपी, जुत्ता सबै लगाएर नचिनिने जस्तै भएकी थिए | कतिले चिनेन पनि | चिनुन पनि कसरी | कोक्रो पनि लगाएको थिए | कोक्रो नलगाई पनि भएन,चीनमा कोरोना बढ्यो रे भनेर तर्साएका तर्साएकै थिए | पछाडीबाट चिन्न सकिने अबस्था नै थिएन | अगाडीबाट देख्नेले कम्तिमा आँखा पढेर चिने होलान | मोटो शिशा भित्र टलपल गरेका काला चम्किला गुच्चा |
कफी, चिया, हट लेमन आफै चिसिरहेको बेला तिनले जाडो भगाउलन भनेर आश गर्नु आफ्नो कपाल आफै भुताल्दै आफै रुनु जस्तै थियो | कतै  सिलौटोमा भएर त होईन भन्ने प्रश्नका छालहरू आउने जाने गरिरहेका थिए | सिलौटो गहिरो थियो | कुनै अडिटोरियममा राखिएका कुर्सिजस्ता थिए |ती कुर्सीहरू दुइ दर्जन भन्दा बढी चित र परिचित काला कोट धारीहरुले भरिए  | हेर्दाहेर्दै सिलौटो खचाखच भयो  | काला कोटधारिहरु हानथाप गरेर बोल्न थाले | मुटकी कसेर अघि सरेको देख्दा कतै लोहोरोले टपक्क टिपेर हान्ने हुन् कि, सिलौटो नै फ्याक्ने हुन् कि भन्ने डर पनि लाग्न थालेको थियो |

थोरै पाठेघर लिएर जन्मिएकाहरु |

तर देखाउन हो कि स्रदाले हो त्यही पाठेघरको नेतृत्व स्वीकारेका रहेछन बिगत एक बर्षदेखी |  आज भोलि पैसाको खेती गर्न मिल्छ, सजिलो हुन्छ पनि भन्छन नि पाठेघर भएका मान्छेलाई नेतृत्वमा उभ्यायो भने |

सुन्दा सुन्दा म थाकी सकेकी थिए | बोलु कि नबोलु जस्तो लागिरहेको थियो | बोलु मान्छे चिनेपनि मान्छेका ब्यबहार चिनेको छैन | बाहिर टेलिभिजन,रेडियोमा चिनेको भनेर भित्र के छ, कस्तो छ जान्न नसकिने | नबोलु भने ठाउ पाएर पनि बोलिन, पाठेघर लिएर जन्मेका मुन्छे केका हुत्तिले बोलुन ? के जानेर बोलुन भनेर कुरा काटिरहेका होलान भन्ने लागिरहेको थियो | ती पाठेघर नभएका मान्छेहरु मोबाइल खेलाईरहेका थिए | पर पर बसेका मानिसहरुसंग आँखा जुधाएर मोबाइल हेर्दै मुकुराईरहेका थिए | मलाई कता कता चिसो पस्यो | पाठेघर भएको मान्छेको नेतृत्व माथि प्रश्न गर्न मोर्चाबन्धि त गरिरहेका छैनन् ?

बकुल्लाको भिडमा हास झैँ हुन्छु कि भनेर मैले पनि मन नलागी नलागी मोबाइल झिकेर हेरे झैँ गरे | मोबाइल स्क्रोल गर्दैमा के पो देखिन्थ्यो र ? बाध्यात्मक भएर डाटा खोले |

खोल्नै नपाउदै पिलिक्क कालो रंगको टेक्स्ट देखियो अर्थात अनरिड संदेश आयो |

नमस्ते दिदी |

कता हुनुहुन्छ |

मैले जबाफ फर्काए – नमस्ते , नेपाल खाल्डोमा नै छु | अझै खासमा सिलौटोमा छु |

सन्देशले बेग समात्यो |

तपाइको फोन लागेन रे ? भरे एउटा कार्यक्रममा बोलाउन खोजेको |

मलाई भाउन्न भो | कति हेपेको ? भरेको कार्यक्रमलाई अहिले फोन |

अरुहरु आकाशमा तारा झैँ छरिएका थिए तर उज्याला थिए | म ती ताराहरुको बिचमा त थिए तर आफै निभेको महसुस गरिरहेको थिए |

फोन दिम ? कार्यक्रम आयोजकले नै फोन गर्नु हुन्छ ? तपाइलाई खोजिरहनु भएको छ |

एकमन त नाइँ भन्दिन मन थियो | भनिन | उनकी म दिदी बनिसकेकी थिए , नाता बहिनीको साथीबाट शुरु भएको आत्मियता |

कतै मेरो नै गलत सोचाई पो छ कि ? सिक्काको दुइ पाटा हुन्छ भन्ने अनि आफ्नै पाटो ठुलो, चम्किलो भनेर भनिहाल्छु कि भनेर आफुले आफैलाई रोके ?

मनलाई फकाएर, मस्तिस्कलाई लामो सास लिन सुझाए |

तिन पटक अघि बोलिरहेका बक्तालाई हेरेको नाटक गर्दै, टाउको तल माथि हल्लाएर के के कुरो बुझेको बहाना गरे |

अघि हेरेर मोबाइलमा हेर्दा अर्को संदेश पुगिसकेको रहेछ | म्याराथुन दौडको जितारु  झैँ |

छड्के नै सहि-चोरेर हेरे | अगाडी पनि हेरेको झैँ |

नभन्दै ....पानी पानी भए | पछुतो लाग्यो |

पहिलो पटक महिनावारी भएकी छोरीको लागि भेटघाट रे |

मुटु नै पग्लियो | अनि हल्लियो पनि | सिलौटोले मजाले हिर्कायो |ओखर फोरे झैँ एकै चोट, ड्याम्म |

सिलौटोमा मैले कसैलाई पनि देखिन | सबै सबै रातै देखे | सुलुलु बगेको रातो, तातो रगत | अनि पहिलो पटक रातो र तातो रगतले पोलेको, उब्जाएको खुशी, गर्ब, ग्लानी, डर सबै सबै मिश्रित अनुभूति | कता कता उडेर ४३ बर्ष अघि नै पो पुगे |म संगै सुनवलबाट समिर परियार, धादिंगबाट राधिका सापकोटा, पोखराबाट प्रदिस्ना सुबेदी अनि सानो भर्यांगबाट नातिनी सम्रिदी बस्ताकोटी | पहिलो पटकको  महिनावारीलाइ उत्सबको रुपमा मनाएका आशाका चम्किला नक्षत्रहरु | मेरा पैतालाका डोबहरू | मेरा सपनाका पाईलट | सबैलाई मैले आशिर्बाद दिए अनि उनीहरुका आमा, वा, हजुरआमा, दाई, दिदीलाई हृदयको गहिराईबाट राजकीय सम्मान |

मेसेंजरको सन्देशलाई छेक्दै, मोबाइलको स्क्रिन चमचम चम्कियो .....९८५१०३१७६१ साइलेन्स मोडको मोबाइल थियो तर मैले हल नै हल्लाइरहेको थिए |

तपाईहरु पी आइ एल गरेर यतिका कानुन बनाउन, सामाजिक न्यायको लागि योगदान गर्नेहरुले आजसम्म खै गरेको ? समाबेशी मात्र भनेर हुन्छ ? किन नगरेको ? प्रोजेक्ट भए मात्र गर्ने हो ? पाठेघर लिएर जन्मिएकाहरुको प्रणालीगत र लाक्षणिक असरको सम्बोधन नगरिकनै समाबेशी हुन्छ ?

संगै बसेका अर्का पाठेघर नभएका मित्रले डराई डराई भने – गर्न पर्ने चाही के हो म्याडम ?

१०५ ज्वरोले बर्बराए झैँ गर्दै मैले भने – काठमाडौँको घर घरमा महिनावारी बारेको चाही लैगिक हिंसा हैन, मानब अधिकारको हनन हैन ? तपाइको घरमा महिनावारी बारिदैन |कि देखिने गोठहरु नै चाहियो | सबै जात, स्थान, धर्ममा महिनावारी हुँदा नदेखिने गरि बार्ने चलन, महिनावारीमा भएको मौनता चाही  महिनावारी विभेद हैन ?

सिलौटोको पेट सुनसान भयो | सास फेरेको, मोबाइल स्क्रोल गरेको पनि सुनिन थाल्यो |

विभेद हो नि –त्यसैले हामीले सानो भेटघाट गर्नलाई निम्तो गर्न खोजेको म्याडम | हरेक घरले यो विभेदको बिरुद्द उभिन जरुरी छ त्यो पनि काठमाडौँबाट | तपाइलाई बिहान देखि खोजेको फोन नै लागेन | एक मधुर महिला आबाजले मलम लगाउन प्रयत्न गर्दै मलाई निमन्त्रणा गरिरहेको  थियो |

फुस्फुसाएको आवाजमा जबाफ दिए  – संजोगले म काठमाडौँ मात्र हैन, सिलौटोमा छु | लोहोरोले भेट्ने ठाउमा छु | आउछु | तर तडकभडक भने नगर्नुस है |

कालो कोटधारीहरुले मलाई नै नचिने पनि `मर्यादित महिनावारी’ अभियान सुनिरहेको, देखिरहेकोले र मेरा मर्यादित महिनावारीका किताब पढेकोले होला केहि थान फोटो नखिची हिड्न दियेनेन  |

आयोजक आफै ढिलो भएका थिए | शुरु शुरुमा आउने सबै मेरा लागि नौला थिए | उनीहरुका लागि पनि उस्तै | तर मैले म जन्मिएको, मैले बगाएको रातो रगत, शुद महिनावारीको रगतले सिन्चिएर सबैसित नाता गासे, `मर्यादित महिनावारी’ को  मित लगाए |

मित लगाउन हक्कानियेकाहरुले डालो भरिन भरिन खोज्यो | पत्रकार, अभियन्ता, बालिका, बालक अनि उनीहरुका साथी |

हामीलाई महिनावारीले जोडेको थियो | हामीलाई महिनावारीका कारणले यस पृथिबीमा जन्मन पाएकोमा गर्व थियो | त्यसैले हामी काख माथि काख गरेर बस्यौ | ठेलमठेलमा रमायौ |

शनिबारको दिन, साझ ५ बजे हामीले बिगुल फुक्यौ |पुर्बी गेटको दैलोमा उभिएर  सिहदरबारलाइ भुइचालोले थर्काए झैँ थरर हल्लाएर भन्यौ – संबिधानका दर्जनौ मौलिक अधिकारहरु महिनावारी विभेदले हनन भएको छ ? तिमीहरुले कुन धारा पढ़ेयौ ? न्याय नदिने धाराहरु हामीलाई चाहिदैन | सबैले पहिलो पटक महिनावारी भएकी प्रयत्न सिलवाललाइ ताली बजाएर संबिधानले घोषणा गरे झैँ, नेपालले पक्ष रास्ट्र भएर हस्ताक्षर गरेका दर्जनौ अन्तरास्ट्रिय मानब अधिकारका घोषणा पत्रमा लेखिएका अधिकार प्राप्तिको लागि बधाई दियौ | घर देखि नै मान्छे भएर अर्थात् मर्यादित भएर बाच्ने अनुकुलित बाताबरण सृजना गर्ने आमा बालाई धन्यबाद दियौ  |

घर पहिलो बिद्यालय, आमा बा पहिलो गुरु | प्रयत्नले मान्छे जन्माउने मात्र हैन डाह लाग्दो मान्छे बनाउने, घर पाइन् | अनि मान्छे बनाउने आमा बा |

धेरै आमा बाको आफ्ना छोरीहरुलाई मान्छे बनाउने धोको हुन्छ | प्रयास पनि गरेका हुन्छन तर सार्बजनिक जिबनमा खुल्न सक्दैनन् जसको बेफाइदा मान्छे बन्ने र बनाउने प्रक्रियमा नै त्रुटी हुन्छ | यशोदा र प्रकाशको जोडीले आफु मात्र जलेनन | दुनियालाई नै उज्यालो बनाए | भर्भाराउदो उज्यालो |

काठमाडौँको घर घर, चाहे नेवार होस् वा बाहुन वा कोहि महिनावारीसंग मौनता साध्ने, ज्ञान राख्न नचाहने, सस्कृतिको उपमा दिएर जोगाउन मरिहत्ते गर्ने सबै सबैलाई ४ घण्टा अघि पहिलो पटक महिनावारी भएकी छोरीलाई टिका, माला, केक खुवाएर झापड दिए | छोरीले बालाई र भाइलाई केक खुवाईन | छुन नहुने सबै छोईन | हेर्न नहुने सबै हेरिन | खान नहुने सबै खाईन | हिड्न नहुने सबै ठाउमा हिडीन |

सस्कृति चलायमान छ | सस्कृतिले जिबन सुलभ र सजिलो बनाउनु पर्छ | यशोधा र प्रकास, सुनवलबाट समिर परियार, धादिंगबाट राधिका सापकोटा, पोखराबाट प्रदिस्ना सुबेदी अनि सानो भर्यांगबाट सम्रिदी बस्ताकोटीको लाइनमा आएर जोडिए | अर्थात् हाम्रो नेपाली समाजमा सदियौ देखि जकडिएर रहेको महिनावारी विभेदलाई सिलौटोमा ओखर फोरे झैँ झराम्म फोरे अनि उठाएर डालोमा राखे |

सि.........सि.............सिटी बज्यो |

खान हुने कि नहुने, छुन हुने कि नहुने, हिड्न हुनेकी नहुने, देख्न हुने कि नहुने, देखिने कि नदेखिने सबै खाले महिनावारी विभेदलाई डालोबाट नगरपालिकाको गाडीले लिएर गयो | सबै दंग परेर परर ताली मारे | एक अर्कालाई अंगालो मारे | उफ्रिए | नाचे |

सिलौटोले भाउ दिएर भनी- देख्यौ, सदियौ देखिको ऐजेरु मैले पचक्कै लाएर फोरे नि | कसैले, केहि गरे पनि जोड्न सक्दैन अब |

सिलौटोले घमण्ड गरे जस्तो, ठुलो ठुलो कुरा गरे जस्तो लागेर डालो पनि ठुला ठुला गाजलु आँखा दाया बायाँ गर्दै बोली – तिमीले फोरेर यहि राखिरहेको भए फेरी सिंग जुरो पलाउथ्यो | फेरी के के बहानामा महिनावारी विभेद जस्ताको तस्तै हुन्थ्यो | मैले यी देखिनौ (पिध देखाउदै), घोप्ट्याएर, टक टकायेर फालिदिए |

मैले फोर्न सक्दैनथे तिमीले फोरेयौ | तिम्ले त्यतिका धेरै महिनावारी विभेद एकैचोटी फाल्न सक्दैनथ्यौ मैले फाले | तिमी र म दुवैले राम्रो काम गरौ | दुबैले मिलेर गरेकोले सजिलो पो भो | चाडो पनि |अनि सजिलै जित्यौ पनि |

सिलौटोलाई  डालोको कुरा खुब मन पर्यो | दुवैले जितेको उपलक्ष्यमा भेजिटेरियन मोमो खाए | अनि हिड्दै हिड्दै आ- आफ्नो घर गए | सिलौटो र डालोको सहकार्य देखेर म चकित परे | म पनि के कम ?

`मारियम मात्र हैन प्रयत्न पनि मान्छे भइ ,

मान्छे भई ‘

अब ...

सबै मान्छे हुन्छन,

सबै मान्छे हुन्छन ....

भन्दै गीत सबैसित गाउदै, नाच्दै थाकेपछि  सिलौटो र डालोलाई अगणित धन्यबाद दिएर साझ जाडोले सिउ सिउ गर्दै फर्के |

मेरो असफल आत्महत्याले मलाई मात्र मान्छे बनाएन सबै सबै पाठेघर लिएर जन्मिएकाहरुलाई  मान्छे बनायो |  मान्छे बनाई रहने छ | इतिहासको भास्य नै परिबर्तन गरेर | जुन अत्याबश्यक थियो |